El Cezeri’nin Filli Su Saati 800 yıl sonra Gebze’de yaşatıldı

Gebze’de bulunan ve  “İyi Mühendislik” mottosuyla; fabrika otomasyonunda, robotik ve ağır endüstride hidrolik sistemler üreten Hareket Kontrol Teknolojileri Merkezi,  1136-1206 yılları arasında Fırat ve Dicle Nehirleri arasındaki Cezire’de yaşamış olan olağanüstü mekanik araçlar tasarlayarak günümüzs mühendislik ve  robotik teknolojisine ilham veren, çağının ötesinde bir mühendislikle oluşturduğu eserleri sayesinde “Orta Çağ’ın En Büyük Bilim İnsanı” olarak dünya tarihinde yerini alan El Cezeri’nin Filli Su Saati, günümüz teknoloji ve mühendisliği ile yeniden tasarlanıp inşa edildi. Cezeri’nin bu olağanüstü makinası, 800 yıl sonra Gebze’de bulunan Hareket Kontrol Teknolojileri Merkezi’nin (HKTM) fikri üzerine, tanınmış heykel sanatçısı İskender Giray yorumuyla, farklı bir formda tekrar hayata geçirildi. 4 BİN PARÇADAN OLUŞAN HEYKEL 2,5 TON AĞIRLIĞINDA Eserin günümüze uyarlanan yorumunda; Cezeri’nin birden fazla mühendislik dalını barındıran sanatsal makinalarının tüm nesillere ilham kaynağı olması amaçlanmış. Yeniden yorumlanan heykelde, Cezeri’nin çizimlerinde bulunan hiçbir insan figürü yer almazken, heykeldeki dört hayvan figüründen ise sadece üç tanesi; Heykeltıraş İskender Giray, eserde Çin Ejderi, Fil ve Anka Kuşunu kullanıldı. Heykelde krom alaşımlı paslanmaz çelik, pirinç ve bronz malzemeden yapılmış 4000’den fazla parça bulunmakta. Tamamlanması iki yıldan fazla süren Filli Su Saati Heykeli 3,7 metre yüksekliğinde ve ortalama 2,5 ton ağırlığında. FİGÜRLER GÜNÜMÜZ TİCARET VE TEKNOLOİSİNİ ANLATMAKTA Kullanılan bu figürlerle  uluslararası ticarete atıfta bulunulmuş ve kullanılan mekanizmalarla teknolojide alınan yol vurgulanmış. Mitolojilerde Çin Ejderi gücü, Fil asaleti, Anka Kuşu ise döngü ve yeniden doğuşu temsil etmekte. Bu metaforlara ek olarak aynı hayvan figürlerinin uluslararası ticaret sahnesine de uyarlanabileceği öngörülerek, Çin Ejderi’nin Asya’yı, Afrika Fil’inin de, üzerindeki öz kaynak sömürüsünün altını çizmek çizmek için sembolize ettiği düşünülmüş. Anka Kuşu ise medeniyetlerin doğuşunu simgeleyen Anadolu Coğrafyası’nı temsil etmekte. Eserde bulunan hayvan tipleri, çağımız düzeninde ticaret ve teknoloji gibi güçlü savaş enstrümanlarını temsil ettiğinden sert pozlarda figüre edilmiştir. Bununla birlikte tüm karakterlerin aslında iş birliği içinde bulunarak zaman döngüsünü tamamlaması ise saatin çalışma prensibiyle özdeşleştirilmiştir. Heykel için seçilen Afrika Fili aynı zamanda nesli tükenmekte olan bir hayvan olup, doğal ortamlarının yok olmasından kaynaklanan kayıpların yanı sıra büyük çoğunluğu insan eliyle öldürülmüş ve öldürülmeye devam edilmektedir. AFRİKA FİLİ FİGÜRÜNDEKİ  ÖNEMLİ AYRINTI Sanatçının amacı, yaşayan her bireyin sorumlusu olduğu bu konunun vurgulanmasına ek olarak, kıyım ve birey arasındaki bağlantıya ayna tutmaktır. Bu nedenle Afrika Fili’nin ayağının altına, yaşadığı dünyayı temsilen bir küre yerleştirmiştir. Kürenin üzerindeki, formu bozuk parçadan elde edilen anamorfik yansımada, dişleri çalınmış bir fil cesedi seçilebilir. Bu ceset aslında Afrika Fili’nin gerçek dünyadaki göstergesidir. Ayrıntıyı incelemek isteyen seyirci küreye yaklaştığında kendi yansımasını fil cesedinin üzerinde görmekten kaçınamaz. Böylece sanatçı, bireyin üzerinde hissetmesi gereken sorumluluğa ayna tutmaktadır. FİLLİ SU SAATİ NASIL ÇALIŞIYOR? Filli Su Saati, göreceli de olsa hızlanan dünyada, insanın her gün bir öncekinden daha kısa olan zamanı ölçme ihtiyacını vurgulamak için aslına uygun yapılmış.  Saatin otuz dakikalık çalışma periyodu yarıya indirilirken, sanatçı İskender Giray, bu çalışma mekanizması ile aradan geçen yaklaşık 800 yıllık zamanda farklılaşan ölçme değerlendirmemizin ve zaman algımızdaki değişimin altını çizmek istemiş. Cezeri’nin Filli Su Saati’nde zamanlayıcı olarak bir kabın sudaki batış hızı kullanılmıştır. Saat, her gün eserin üst bölümüne insan eliyle yerleştirilen demir topların serbest düşüş hareketiyle çalışarak tekrar kurulmuş olur. SAATTE YER ALAN FİGÜRLER 15 DAKİKADA BİR DÖNGÜ YAPIYOR Farklı uzmanlık alanları kullanılarak teknolojik bir makinaya dönüştürülen günümüz yorumunda ise aynı zamanlayıcı bir mekanizmayı tetikliyor. Mekanik hareket yelkovanı çeyrek tur çevirdiğinde, Robotik Anka Kuşu çelik kanatlarını kapatarak saatin üst kısmından aldığı topu, Çin Ejderi’nin ağzına bırakıyor. Hareketin kalanı, 800 yıl önce olduğu gibi yine yer çekimi ivmesiyle devam ediyor. Ejder topun ağırlığıyla kendi ekseni etrafında dönerek topu ağzından bırakırken, serbest düşüşle su kabını boşaltan top, Afrika Fili’nin içinden otomasyon sistemle geçerek saat eksenindeki başlangıç noktasına geri dönüyor. Bu aşamada Anka Kuşu da kanatlarını açarak yeni döngünün başlama pozisyondaki biçimini alıyor. Böylece heykelde yer alan figürlerin on beş dakikalık periyotlarla tekrar eden her bir hareketi, döngünün yeniden başlamasını ve kusursuz devam etmesini sağlıyor. “İyi Mühendislik” mottosuyla; fabrika otomasyonunda, robotik ve ağır endüstride hidrolik sistemler üreten HKTM, hayalleri hareketle buluşturmaya devam edecek.